Etapy choroby Hashimoto i sposoby leczenia

Niedoczynność tarczycy w 90% przypadków jest efektem choroby Hashimoto, która jest chorobą autoimmunologiczną – inaczej nazywaną autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Dowiedz się, jakie są najczęstsze etapy choroby i jak możesz sobie pomóc.

U podłoża choroby autoimmunologicznej leży proces nazywany autoimmunizacją, inaczej autoagresją. Oznacza to, że układ immunologiczny, czyli odpornościowy organizmu niszczy własne komórki i tkanki.

W przypadku choroby Hashimoto wytwarzane są przeciwciała przeciwtarczycowe, co prowadzi do niszczenia komórek tarczycy. W organizmie powstaje stan zapalny – zapalenie tarczycy.

Choroba Hashimoto nie dotyczy samej tarczycy, lecz nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a chora tarczyca jest efektem procesu zapalnego organizmu.

Przyczyny choroby Hashimoto 

Dokładnie nie wiemy, jakie czynniki wpływają na stymulację układu odpornościowego do wrogiej reakcji na własne tkanki, ale przyjmuje się, że mają na to wpływ:

• predyspozycje genetyczne – podatność na daną chorobę autoimmunologiczną
• czynniki wyzwalające chorobę – niedobory pokarmowe, przetworzona żywność, infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, stres, toksyny, nadwrażliwości pokarmowe, zaburzenie równowagi hormonalnej, brak aktywności fizycznej, nadużywanie niektórych leków
• problemy z jelitami – dysbioza, zespół nieszczelnego jelita, które zaburzają zdolność układu odpornościowego do autoregulacji.

Predyspozycje genetyczne są czynnikiem bardzo istotnym, jednak to czynniki środowiskowe odgrywają dużą rolę w procesie rozwoju chorób autoimmunologicznych. Dlatego uznawane są one za choroby cywilizacyjne XXI wieku.

Rozpoznanie choroby Hashimoto

W sytuacji wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów powinniśmy rozpocząć diagnostykę. Zwłaszcza, jeśli w naszej rodzinie były już przypadki choroby autoimmunologicznej. Również, jeśli jesteś w ciąży, po ciąży oraz gdy planujesz dziecko.

Diagnostykę laboratoryjną zazwyczaj rozpoczyna się od panelu tarczycowego: badania stężenia TSH, FT3 i FT4 w surowicy.

Oficjalny zakres norm dla hormonu tyreotropowego (TSH) u zdrowej osoby dorosłej wynosi 0,27-4,2 mIU/l.

Przyjmuje się jednak, że górna granica normy ma poziom optymalny, tj. taki, przy którym pacjent nie odczuwa objawów niedoczynności tarczycy, jeśli nie przekracza 2,5 mIU/l.

Optymalne stężenia hormonów tarczycy FT3 (wolnej trójjodotyroniny) i FT4 (wolnej tyroksyny) powinny być zbliżone do środkowo-górnej granicy normy.

Jeśli wyniki wskazują na niedoczynność, kolejnym krokiem jest wykonanie badania USG tarczycy oraz oznaczenie poziomu przeciwciał tarczycowych.

Chorobę Hashimoto potwierdza się lub wyklucza na podstawie następujących badań:

• obecności przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy: anty-TPO – przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej i anty-TG – przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie
• USG tarczycy: z obrazem niejednorodnej struktury miąższu tarczycy z obniżeniem jego echogeniczności i limfocytowymi naciekami.

Przeciwciała anty-TPO stanowią najczulszy parametr w zakresie wykrywania autoimmunologicznego zapalenia tarczycy Hashimoto.

Zwykle wzrost miana przeciwciał anty-TPO wyprzedza podwyższenie poziomu TSH a nawet objawów klinicznych.

Dlatego najlepiej byłoby monitorować obecność przeciwciał tarczycowych zanim dojedzie do zniszczenia tkanki tarczycy!

Przebieg choroby Hashimoto

Choroba Hashimoto może mieć różny przebieg. Na początku występuje zazwyczaj eutyreoza, czyli prawidłowa czynność gruczołu tarczowego oraz prawidłowy poziom TSH i FT4 w surowicy.

Tarczyca może być również powiększona i mieć tzw. wole. Naprzemiennie może pojawić się niedoczynność i nadczynność tarczycy.

Nadczynność występuje w przejściowej, początkowej fazie choroby i jest wynikiem wydostawania się z uszkodzonych przez proces zapalny pęcherzyków tarczycy nadmiernej ilości wytworzonych wcześniej hormonów.

W miarę upływu czasu tarczyca staje się coraz mniejsza i mogą się pojawić na niej guzki.

Objawy rozwijają się powoli i dopiero wraz z rozwojem choroby stają się coraz bardziej dotkliwe i mogą obejmować:

• uczucie ciągłego zmęczenia i braku energii
• przyrost masy ciała
• problemy z koncentracją, mgłę mózgową
• wahania nastroju, drażliwość, depresję
• suchą, szorstką, pogrubioną skórę
• przesuszone i wypadające włosy
• wrażliwość na zimno
• problemy trawienne, zaparcia, wzdęcia
• bole mięśni i stawów.

Często mija nawet do 10 lat od pojawienia się przeciwciał do rozwinięcia się choroby.

To sprawia, że diagnoza jest stawiana dopiero, gdy w miarę upływu czasu i progresji choroby, rozwija się u pacjentów niedoczynność, w której uszkodzone są już tkanki tarczycy.

Tymczasem diagnoza na wczesnym stadium procesu zapalnego, czyli zaraz po pojawieniu się przeciwciał przeciwtarczycowych, zwiększa szansę na przejęcie kontroli nad chorobą oraz uchronienie tarczycy przed dalszym jej niszczeniem.

Badaj siebie i rodzinę, bo choroba ma podłoże genetyczne! Im szybciej ją zdiagnozujesz, tym lepiej!

Na skutek postępu procesu autoimmunologicznego mogą rozwinąć się inne, współwystępujące choroby autoimmunologiczne takie, jak: bielactwo, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), cukrzyca, anemia złośliwa, toczeń, stwardnienie rozsiane.

Pomimo bardzo zróżnicowanego przebiegu choroby, można wyodrębnić 3 powtarzające się etapy, które charakteryzują się odmiennością w zakresie poziomu TSH, FT4, FT3 w surowicy oraz intensywnością odczuwanych objawów.

3 etapy choroby Hashimoto

1. Faza cicha

• pojawienie się przeciwciał tarczycowych (anty-TPO i/lub anty-TG)
• TSH w normie
• FT4 i FT3 w normie
• brak objawów

Pojawienie się przeciwciał anty-TPO świadczy o tym, że rozpoczął się proces autoimmunologiczny, który będzie nakierowany na niszczenie tarczycy. Na tym etapie mogą pojawić się pierwsze zmiany w USG tarczycy obrazujące stan zapalny. Poziom TSH, FT4 i FT3 jest zazwyczaj w normie i nie doświadczamy jeszcze przykrych objawów.

2. Faza subkliniczna

• obecność przeciwciał tarczycowych (anty-TPO i/lub anty-TG)
• podwyższone TSH (> 4)
• FT3 i FT4 w normie
• pierwsze objawy

Faza subkliniczna charakteryzuje się nieco podwyższonym stężeniem TSH przy jednoczesnym poziomie FT4 i FT3 w normie. Pomimo toczącego się w organizmie procesu zapalnego, tarczyca nadal jest zdolna do kompensowania produkcji hormonów. Subkliniczna niedoczynność tarczycy jest najłagodniejszą formą niedoczynności. Możemy już jednak odczuwać niepokojące objawy.

U 80% pacjentów z subkliniczną niedoczynnością stwierdza się przeciwciała przeciwtarczycowe – najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia TSH jest autoimmunologiczna choroba tarczycy Hashimoto. Również u 80% stężenie TSH nie przekracza 10 mIU/l.[1]

Obecnie w Polsce tyroksynę stosuje się rutynowo u osób, u których stężenie TSH przekracza 10,0 mIU/l, a przy TSH mniejszym od 10 mIU/l wskazania do terapii ustala się indywidualnie.[2],[3]

Czynnikami przemawiającymi za wdrożeniem leczenia lewotyroksyną subklinicznej niedoczynności są: ciąża lub zamiar zajścia w ciążę, wole, próba wyeliminowania objawów niedoczynności tarczycy, preferencja pacjenta, wiek dziecięcy lub okres dojrzewania, dwubiegunowa choroba afektywna, depresja, niepłodność, obecność przeciwciał przeciwtarczycowych, postępujący wzrost stężenia TSH, zaburzenia jajeczkowania, hiperlipidemia.

3. Faza jawna

• wysoki poziom przeciwciał tarczycowych
(anty-TPO i/lub anty-TG)
• wysokie TSH (> 4)
• niskie FT3 i FT4 (poniżej normy)
• wiele objawów

Kiedy tarczyca traci zdolność do kompensowania produkcji hormonów, w wyniku czego dochodzi do spadku poziomu hormonów tarczycowych poniżej normy, wchodzimy w fazę jawną choroby.

Tarczyca przestaje poprawnie funkcjonować. Jej stopień zniszczenia jest na tyle duży, że        nie jest już zdolna do wytwarzania hormonów. W efekcie mamy wysokie stężenie TSH oraz niskie – poniżej normy FT4 i FT3. Na tym etapie odczuwamy szereg dolegliwości i najczęściej dopiero w tej fazie diagnozowana jest choroba Hashimoto.

W przypadku rozpoznanej choroby na wczesnym etapie (kiedy nie mamy jeszcze jawnej niedoczynności tarczycy) perspektywy na powrót do zdrowia są znacznie lepsze, ponieważ nie mamy uszkodzonego organu tarczycy.

Dodam jeszcze, że niedoczynność wynikającą z uszkodzenia tarczycy nazywamy pierwotną i charakteryzuje się podwyższonym poziomem hormony tyreotropowego (TSH). Rzadziej występuje niedoczynność wtórna (zależna od upośledzonej czynności przedniego płata przysadki) i trzeciorzędowa (zależna od upośledzenia czynności podwzgórza) charakteryzujące się obniżonym lub prawidłowym poziomem TSH.

Sposoby leczenia

Niestety nie ma skutecznej metody leczenia choroby Hashimoto, która zahamowałaby proces niszczenia tarczycy. Terapia w Polsce polega na leczeniu samej niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy.

W większości przypadków jest to syntetyczna lewotyroksyna (T4), której dawki dobiera się indywidualnie do pacjenta. Również, chociaż rzadziej, stosuje się hormonalne preparaty łączone lub dwa różne hormony w oddzielnych lekach (T4 oraz T3).

Leczenie farmakologiczne zalecane jest w przypadku jawnej niedoczynności tarczycy z podwyższonym poziomem TSH i obniżonym poziomem FT4. Natomiast pacjenci w fazie cichej i subklinicznej z pozostawienie są zazwyczaj obserwacji rozwoju choroby.

Co to w konsekwencji oznacza? Czekanie na zniszczenie tarczycy – podczas, gdy można odwrócić lub zahamować rozwój choroby!

Jeśli nie zaczniesz działać przeciwzapalnie (dieta przeciwzapalna, regularna aktywność, suplementacja, redukcja stresu, zmniejszenie ekspozycji na toksyny), proces niszczenia tarczycy będzie postępował. W końcu będzie potrzebny lek (tyroksyna), a potem coraz większe dawki tego hormonu a dodatkowo będzie rosło ryzyko innych chorób autoimmunologicznych.

Uwaga! Przyjmując hormony tarczycy musisz wiedzieć, że uzupełniasz niewydolność tarczycy, ale nie spowalniasz tym samym procesu zapalnego, czyli nie leczysz choroby autoimmunologicznej i nie powstrzymujesz procesu dalszego niszczenia tarczycy.

Szanse na wyzdrowienie

Choroba Hashimoto jest przewlekła i trudna w leczeniu. Wiele przykładów dowodzi jednak, że po wyeliminowaniu czynników wyzwalających i wyleczeniu jelit można wyciszyć proces zapalny i zahamować proces autoimmunologiczny.

W fazie cichej choroby powinniśmy skoncentrować się na diagnostyce i poszukiwaniu przyczyn stanu zapalnego w organizmie. Ponieważ podłoże choroby Hashimoto jest bardzo złożone a na jego przebieg wpływają różne czynniki, zidentyfikowanie ich może zająć nam dużo czasu.

Pod lupę powinniśmy wziąć:

• niedobory pokarmowe
• nadwrażliwości pokarmowe i nietolerancje
• infekcje wirusowe – wirus Epsteina-Barr (EBV), Herpes simplex typu 1 i 2, wirus zapalenia wątroby typu C (HCV), wirusy Coxsackie
• infekcje bakteryjne – Yersinia enterocolitica, Helicobacter pylori, Borrelia burgdorferi
• przerost drożdżaków z gatunku Candida albicans
• stany zapalne dziąseł
• dysbiozę jelitową i wiele innych.

Poszukiwanie przyczyn stanu zapalnego przypomina układanie puzzli. Czasem nawet po zmianie diety i wyleczeniu zidentyfikowanych infekcji, wciąż nam czegoś brakuje…

Faza subkliniczna choroby i pierwsze objawy powinny skłaniać nas już do radykalnych działań w zakresie diety i zmiany stylu życia:

1. Myśl pozytywnie i wdrażaj zdrowe nawyki
2. Stosuj zdrową dietę przeciwzapalną
3. Czytaj składy i nie kupuj przetworzonej żywności
4. Jedz regularnie, ale nie podjadaj
5. Eliminuj pokarmy prozapalne (cukier, pszenicę i mleko)
6. Znajdź swoje ulubione zdrowe zamienniki
7. Jedz jak najwięcej zieleniny, zwiększ spożycie kolorowych warzyw
8. Unikaj pokarmów przyczyniających się do nadwrażliwości pokarmowych
9. Poznaj indeks glikemiczny potraw i wybieraj te z najniższym
10. Uzupełniaj niedobory składników odżywczych – suplementuj się
11. Antybiotyki i leki przeciwbólowe stosuj tylko w uzasadnionych przypadkach
12. Wprowadź w życie regularną aktywność fizyczną
13. Zamień kosmetyki przepełnione chemią na naturalne
14. Pij dużo przefiltrowanej wody
15. Spędzaj codziennie czas na świeżym powietrzu
16. Znajdź skuteczne remedium na codzienny stres
17. Wykorzystaj potencjał naprawczy snu i śpij 7-8 godzin
18. Przestań pędzić i wymagać od siebie za dużo
19. Roluj i masuj swoje ciało, korzystaj z maty do akupresury
20. Dbaj o siebie każdego dnia i bądź dla siebie ważna

W przypadku fazy jawnej stosujemy wszystko razem szukając dla siebie pomocy z farmakoterapią hormonalna na czele. W tej fazie najtrudniej odzyskać zdrowie, ponieważ tarczyca jest już zniszczona a proces zapalny zaawansowany. Wszystko jest jednak możliwe.

Nie ma jednej gotowej recepty, ale suma różnych działań, zaangażowania i wysiłku może zatrzymać rozwój choroby autoimmunologicznej. W efekcie ustąpią uciążliwe objawy, odzyskamy dobre samopoczucie i wprowadzimy chorobę w stan remisji.

Etapy choroby Hashimoto, w których stan remisji to taki okres choroby, w którym choroba się cofa i nie występują objawy. W przypadku Hashimoto – objawy stanu zapalnego (markerem jest poziom przeciwciał przeciwtarczycowych) i niedoczynności tarczycy (przybieranie na wadze, zmęczenie, apatia, spowolnienie umysłowe, cienkie włosy i sucha skóra, zimne dłonie i stopy).

Dlaczego nie mówimy o całkowitym wyleczeniu?  

W przypadku choroby autoimmunologicznej uaktywnienie czynników wyzwalających może w każdej chwili z powrotem aktywować chorobę. Dlatego tak ważna jest zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia.

Dodatkowo w przypadku późnej diagnozy, która idzie w parze z dużymi uszkodzeniami tarczycy, trudno naprawić strukturę tkanki tarczycowej na tyle, aby była ponownie wydolna. W takim przypadku pozostaje nam przyjmowanie leku hormonalnego do końca życia. Możemy jednak dzięki rożnym interwencje zdrowotne starać się zmniejszać poziom zapalny, nie dopuszczać do konieczności zwiększenia dawki leki i rozwoju kolejnych chorób autoimmunologicznych.

Mam nadzieję, że pomogłam Ci zrozumieć etapy tej skomplikowanej choroby, jaką jest Hashimoto i dzięki temu łatwiej będzie Cię zadbać o siebie i wdrożyć odpowiednie leczenie.

---

[1] Cooper DS. Subclinical hypothyroidism. N Engl J Med. 2001;345(4):260-265

[2] Surks MI, Ortiz E, Daniels GH, et al. Subclinical thyroid disease: scientific review and guidelines for diagnosis and management. JAMA. 2004;291(2):228-238

[3] Gharib H, Tuttle RM, Baskin HJ, et al. Subclinical thyroid dysfunction: a joint statement on management from the American Association of Clinical Endocrinologists, the American Thyroid Association, and the Endocrine Society. Thyroid. 2005;15(1):24-28