Nie możesz schudnąć i jesteś zmęczona? Sprawdź, jakie badania wykonać

Diagnoza choroby Hashimoto bywa trudna i może trwać długie miesiące, podczas których trafiamy do różnych lekarzy w poszukiwaniu pomocy i odpowiedzi na pytanie, co nam dolega. W artykule dowiesz się, jakie badania wykonać, aby zdiagnozować Hashimoto i znaleźć przyczynę rożnych dolegliwości. Dzięki właściwej diagnozie, odzyskasz kontrolę nad własnym zdrowiem i co najważniejsze – dobre samopoczucie.

Diagnostyki w chorobie Hashimoto nie ułatwia fakt, że o zaburzonej pracy tarczycy nie świadczy jeden konkretny objaw, tylko najczęściej mamy do czynienia z różnymi i to niespecyficznymi dolegliwościami naraz! Część z nich może być bardzo myląca, jak również łatwo jest wpaść w pułapkę akceptacji kiepskiego samopoczucia jako skutku przemęczenia czy nawet starzenia się. Dlatego dojście do tego, co nam dolega, potrafi ciągnąć się miesiącami, a nawet latami.

Pamiętaj, że objawy nie są pierwszą manifestacją problemu, lecz ostatecznym wołaniem o pomoc, gdy Twoje ciało nie może sobie już poradzić. Ignorowanie ich sprawia, że stojące za nimi zaburzenia wywołują coraz to większe zniszczenia w Twoim organizmie. Dlatego badaj się i diagnozuj – nie odkładaj swojego zdrowia na potem, bo zależy ono przede wszystkim od Ciebie.

Badania laboratoryjne są bardzo pomocne w odnalezieniu przyczyny naszych problemów. Sprawdź, jakie badania wykonać w zależności od dokuczających Ci objawów. Oczywiście nie chodzi o to, aby robić wszystko na raz, tylko krok po kroku, szukając jednocześnie zależności pomiędzy poszczególnymi wynikami badań.

Podstawowe badania tarczycowe

Kiedy nasza tarczyca nie funkcjonuje prawidłowo, to zazwyczaj nie boli. Za to doświadczamy wielu niespecyficznych objawów, które łatwo przypisać zwykłemu zmęczeniu lub starzeniu się.

Do typowych objawów niedoczynności tarczycy należą:

• ciągłe zmęczenie
• przybieranie na wadze
• problemy z koncentracją
• nerwowość i rozdrażnienie
• wypadanie włosów
• sucha skóra
• zaparcia lub wzdęcia
• uczucie chłodu
• zaburzenia miesiączkowania
• problemy z zajściem w ciążę
• zawroty głowy
• bóle kości i stawów

Dlatego jeśli masz niezrozumiałe objawy i nie wiesz co Ci dolega, to w pierwszej kolejności zbadaj tarczycę.

Diagnostykę laboratoryjną zacznij od panelu tarczycowego, czyli badania stężenia TSH, FT3 i FT4 w surowicy. 

Przy badaniu TSH należy pamiętać, aby jego poziom oznaczać w godzinach porannych, ponieważ cechuje go dobowy rytm wydzielania.

Referencyjne wartości hormonów tarczycy i TSH osób dorosłych:

• FT4 10 – 22 pmol/L (4,5 – 9,8 ng/mL)
• FT3  4 – 7,4 pmol/L (1,8 – 3,3 ng/mL)
• TSH 0,2 – 4 mIU/L – jednak poziom optymalny, przy którym pacjent nie powinien odczuwać objawów niedoczynności tarczycy, to górna granica 2,5 mIU/l.

Zwróć uwagę, że hormony tarczycy badamy w postaci wolnej (FT3, FT4), ponieważ nie są one związane z białkami – są aktywne. Gdybyśmy chcieli zbadać te same hormony, ale w postaci związanej z białkami (T3 i T4), to wyniki mogłyby być zafałszowane.

Wynik TSH powyżej normy może wskazywać na niedoczynność tarczycy, natomiast wynik poniżej dolnej granicy zakresu referencyjnego wskazuje na nadczynność. W przypadku FT3 i FT4, wartości powinny być zbliżone do środkowo-górnej granicy normy. Wyniki na dole normy mogą świadczyć o niedoczynności, a powyżej górnej granicy o nadczynności. Pamiętaj jednak, że w celu interpretacji wyników, najlepiej będzie udać się do specjalisty.

Jeśli wyniki wykażą niedoczynność tarczycy, należy wówczas znaleźć jej przyczynę. W tym celu wykonuje się oznaczenie poziomu przeciwciał tarczycowych anty-TPO i anty-TG oraz badanie USG tarczycy.

Obecność przeciwciał stwierdza się u ok. 95% chorych na chorobę Hashimoto i ok. 85% pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa. Na podstawie tych badań można potwierdzić lub wykluczyć chorobę Hashimoto.

Warto zbadać poziom przeciwciał tarczycowych nawet jeśli TSH jest w normie, ponieważ poziom przeciwciał może być podwyższony znacznie wcześniej, jeszcze nim zmianie ulegnie poziom TSH (który zmienia się dopiero, gdy tarczyca zostanie już częściowo zniszczona przez proces autoimmunologiczny). 

Innym niezbędnym badaniem do stwierdzenia choroby Hashimoto jest badanie USG. Pozwala ono ocenić wielkość narządu, jego unaczynienie, utkanie, a także wykryć i ocenić ewentualne guzki.

Chorobę Hashimoto potwierdza się lub wyklucza na podstawie następujących badań:

• obecności przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy anty-TPO (przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej) i anty-TG (przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie) oraz
• USG tarczycy z obrazem niejednorodnej struktury miąższu tarczycy z obniżeniem jego echogeniczności i limfocytowymi naciekami oraz zmniejszoną objętością gruczołu.

Warto także sprawdzić poziom witaminy D. Jej niedobór może przyczyniać się do rozwoju schorzeń gruczołu tarczowego. Ze względu na właściwości immunomodulujące witamina D3 wpływa na regulację namnażania się i różnicowania komórek układu immunologicznego.

Dodatkowe badania hormonalne w przypadku niezrozumiałych objawów

Tarczyca jest częścią całego układu hormonalnego (endokrynnego), więc zaburzenia jej pracy mogą wywołać negatywne skutki w zakresie działania innych gruczołów wydzielania wewnętrznego i w efekcie powodować problemy z metabolizmem węglowodanów (nadwaga, insulinooporność, cukrzyca), płodnością czy odpornością na stres.

Układ hormonalny w naszym ciele to system naczyń połączonych, wzajemnie wpływających na siebie. Na pracę tarczycy wpływa przysadka, która wytwarza TSH pobudzające tarczycę do wytwarzania hormonów tarczycowych. Z kolei przysadka pozostaje w ścisłej współpracy z podwzgórzem, które produkuje hormon tyreoliberynę (TRH) pobudzający przysadkę do produkcji hormonu tyreotropowego TSH.

Wpływ na tarczycę mają także nadnercza. Kiedy pod wpływem nadmiernego stresu zwiększa się produkcja kortyzolu może dojść do tzw. wyczerpania nadnerczy – nie pozostaje to bez wpływu na funkcje podwzgórza i przysadki, które regulują pracę tarczycy.

Jak widzisz, jeśli jeden z elementów naszego układu hormonalnego nie działa prawidłowo to cierpi na tym cały organizm, który sygnalizuje nam to poprzez różne, mniej lub bardziej uciążliwe dolegliwości.

Jakie badania wykonać w przypadku przewlekłego zmęczenia?

Jeśli brakuje Ci energii pomimo prawidłowej diety oraz odpowiedniej ilości snu to zdecydowanie powinnaś udać się do specjalisty, ponieważ przyczyna może być poważniejsza niż Ci się wydaje. Zmęczenie jest normalnym stanem tylko w przypadku braku snu lub po wysiłku fizycznym, czy umysłowym. Natomiast brak siły na normalną aktywność jest już problemem zdrowotnym.

Najczęstszym źródłem zmęczenia, niezwiązanego z naszych stylem życia, są zaburzenia endokrynologiczne oraz nieprawidłowości metaboliczne. Dlatego w pierwszej kolejności warto wykonać badania:

• tarczycy (TSH, FT3, FT4)
• nadnerczy (kortyzol)
• poziomu glikemii i insulinemii (glukoza i insulina na czczo)
• w kierunku anemii (morfologia, ferrytyna, żelazo).

Badania te pomogą Ci jednocześnie zróżnicować podłoże hormonalno-metaboliczne od zaburzeń psychicznych, które również mogą manifestować się objawami zmęczenia. 

Możesz także dodatkowo zbadać poziom witaminy B12, kwasu foliowego i magnezu oraz wykonać badania w kierunku pasożytów.

Jakie badania wykonać, kiedy nie możesz schudnąć?

Hormony tarczycy wpływają na podstawową przemianę materii, modulują apetyt i regulują masę ciała. W warunkach ich niedoboru obniża się tempo przemiany materii. Dlatego niedoczynność tarczycy wymienia się na pierwszym miejscu wśród endokrynologicznych przyczyn otyłości.

Tarczyca odpowiada w około 30% za spoczynkową przemianę materii.

Badania dowodzą, że wartości TSH powyżej 2,5 mg/dl zwiększają ryzyko wystąpienia otyłości a nawet zespołu metabolicznego. Wykazano także istotny związek między stężeniem przeciwciał przeciwtarczycowych a zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Wysoki poziom przeciwciał wpływał na wzrost stężenia glukozy i insuliny, co prowadziło do wzrostu masy ciała, a to z kolei do dalszej insulinooporności.

Jeśli masz wysoki poziom przeciwciał anty-TPO (wyższy niż 1000 IU/ml), niestety masz też większe prawdopodobieństwo insulinooporności. Prawdopodobieństwo wynosi aż 94%!

Insulinooporność to zaburzona reakcja organizmu na działanie insuliny, zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę, mimo prawidłowego stężenia glukozy we krwi.

Na insulinooporność może wskazywać wiele objawów, takich jak problemy z odchudzaniem, nadmierna senność po posiłku, obniżenie nastroju, „mgła” umysłowa, bóle głowy, ciągłe zmęczenie i uczucie zimna. Skumulowanie się tych objawów może być dla Ciebie wskazówką prowadzącą do rozpoznania tego schorzenia.

Jeśli nie możesz schudnąć, warto wykonać badania w kierunku insulinooporności.

Pierwszym krokiem powinno być więc oznaczenie stężenia glukozy i insuliny na czczo. Jest to badanie, które możesz wykonać w każdym laboratorium bez skierowania lekarza. Na podstawie tych wyników można też wyliczyć wskaźnik wrażliwości tkanek na insulinę, czyli HOMA-IR. Pomocny będzie kalkulator, który znajdziesz poniżej.

 

O insulinooporności może świadczyć wartość HOMA-IR powyżej 2,5. Jeśli natomiast mieści się ona w przedziale 1-2,5 warto sięgnąć po poradę lekarza i skonsultować z nim niepokojące objawy, jeśli takie występują.

Często jednak same wyniki glukozy i insuliny na czczo nie wystarczą, i niezbędne będzie wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT), które polega na oznaczeniu poziomu glukozy i insuliny na czczo, a następnie po 1h i po 2h po wypiciu roztworu glukozy. W ten sposób zyskasz pełen obraz tego jak Twój organizm reaguje na posiłek, czy pojawiają się niepożądane skoki hormonów, a przede wszystkim… czy dotyczy Cię insulinooporność. Pamiętaj jednak, że w przypadku OGTT potrzebne będzie skierowanie od lekarza!

Jakie badania wykonać, aby potwierdzić lub wykluczyć celiakię?

Szacuje się, że na celiakię choruje około 1% populacji – odsetek ten jest 10-krotnie wyższy u osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi, w tym także Hashimoto. Celiakia bardzo często jest niewykryta przez wiele lat. Od momentu pojawienia się objawów może minąć nawet 10 lat.

Wiele osób uważa celiakię za chorobę, której symptomy pojawiają się w wieku niemowlęcym lub wczesnodziecięcym, co nie jest prawdą. Dodatkowo objawy celiakii, nie muszą ograniczać się do dolegliwości jelitowych i zespołu złego wchłaniania.

Zawsze należy rozważać celiakię i wykonać odpowiednie badania diagnostyczne:

• jeśli występowały przypadki celiakii wśród krewnych
• przy współistniejących chorobach autoimmunologicznych (cukrzyca typu I, choroba Hashimoto, schorzenia stawów, wątroby, skóry, itp.)
• jeśli pojawiają się poniższe objawy:
  • przewlekła biegunka, zaparcia, bóle brzucha i wzdęcia
  • niewyjaśniony spadek masy ciała,
  • niewyjaśnione niedobór żelaza, niedokrwistość,
  • zespół przewlekłego zmęczenia, senność
  • ból kości lub stawów, zapalenie stawów, zanik kości lub osteoporoza
  • depresja lub stany lękowe
  • mrowienie/drętwienie dłoni i stóp
  • drgawki
  • nieregularne miesiączki
  • niepłodność lub przebyte poronienie
  • owrzodzenia wewnątrz jamy ustnej
  • swędząca wysypka, opryszczkowe zapalenie skóry

Diagnostyka w kierunku celiakii obejmuje badania krwi oraz biopsję jelita cienkiego. Aby uniknąć fałszywie ujemnego wyniku, do czasu badania należy spożywać gluten.

W pierwszej kolejności należy zbadać całkowity poziom przeciwciał IgA oraz poziom przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA (tTG IgA). Dodatkowo wykonuje się także badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgG (tTG IgG) lub przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA IgA).

Są to przeciwciała specyficzne dla celiakii, a ich obecność prawie jednoznacznie potwierdza chorobę. Jednak ich brak nie wyklucza celiakii, ponieważ nawet 22% chorych nie wytwarza przeciwciał.

Do stwierdzenia celiakii u osób dorosłych niezbędna jest także biopsja jelita cienkiego – jeśli chorujemy na chorobę trzewną, to w badaniu stwierdzony zostanie zanik kosmków jelitowych.

W przypadku wątpliwości lub jako pierwszy etap testów mających wykluczyć występowanie celiakii u osób z grupy ryzyka stosuje się także testy genetyczne, w których znaczenie mają allele HLA-DQ2 oraz HLA-DQ8. Ich obecność stwierdza się u 96% osób z celiakią.

Jeśli te allele są nieobecne, to na 99% możemy wykluczyć u siebie występowanie choroby. Natomiast w przypadku gdy jeden z nich zostanie wykryty, oznacza to, że jesteśmy nosicielem genu i mamy predyspozycje do rozwoju choroby trzewnej, ale nie oznacza, że mamy celiakię – niezbędna jest wówczas dalsza diagnostyka (oznaczenie poziomu przeciwciał oraz biopsja jelita cienkiego).

Jakie badania wykonać, aby potwierdzić lub wykluczyć nietolerancję laktozy?

Nietolerancję laktozy możemy natomiast podejrzewać, jeśli nie mamy stwierdzonej alergii, a krótko po zjedzeniu posiłku z dodatkiem produktów mlecznych (od 30 min. do 2 godz.) odczuwamy charakterystyczne dolegliwości pokarmowe, takie jak: gazy, wzdęcia, ból brzucha, przelewanie (głośne ruchy perystaltyczne jelit), a nawet biegunki.

Nietolerancja laktozy polega na zbyt niskiej produkcji enzymu – laktazy, który jest niezbędny do rozkładu laktozy (cukru mlecznego) na łatwo przyswajalne cukry – glukozę i galaktozę. Niedobór laktazy lub całkowity jej brak powoduje, że laktoza w jelicie cienkim nie zostaje strawiona, a zamiast tego fermentuje pod wpływem bakterii.

Niestety osoby chorujące na Hashimoto mają 3-krotnie większe ryzyko nietolerancji laktozy. Dlatego nawet jeśli obecnie nie masz przykrych objawów po spożyciu mleka i jego przetworów, ale cierpisz na Hashimoto, to warto wykonać badanie w kierunku nietolerancji laktozy.

W celu rozpoznania nietolerancji laktozy stosuje się:

• wodorowy test oddechowy, w którym podaje się laktozę, a następnie mierzy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Badanie to wymaga odpowiedniego przygotowania się i niestety nie jest zbyt przyjemne.
• badanie genu laktazy LCT, które nie wymaga wcześniejszego przygotowania i można je wykonać w domu, zamawiając przez internet zestaw do pobrania wymazu z policzka. Nie wymaga ono prowokacji laktozą i może być wykonane w dowolnym momencie (nawet w trakcie diety bezlaktozowej).

Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych z chorobą tarczycy

Wahania nastroju, nadmierna nerwowość i drażliwość, osłabienie i przewlekłe zmęczenie, to najczęstsze objawy, na które skarżą się osoby chore na Hashimoto. W ogólnopolskim badaniu zgłosiło je ponad 50% osób dotkniętych tą chorobą.

Współwystępowanie chorób tarczycy z zaburzeniami nastroju jest znane od dawna – potwierdzono badaniami współistnienie zaburzeń depresyjnych wraz z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Wyniki wskazują jednoznacznie na związek pomiędzy podwyższonym mianem przeciwciał przeciwtarczycowych w chorobach tarczycy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń depresyjnych, niezależnie od upośledzenia jej funkcji wewnątrzwydzielniczej.

Ponadto badania wykazały dodatnią zależność pomiędzy cięższym klinicznie przebiegiem epizodu depresyjnego wśród pacjentów z wyższym poziomem przeciwciał przeciwtarczycowych.

W chorobie Hashimoto depresja może być zarówno objawem, jak i skutkiem. Najpierw pojawia się przemęczenie i obniżony nastrój, a z czasem stan ten się pogarsza i staje się przewlekły.

Dlatego powinniśmy zwrócić uwagę na:

• zaburzenia snu (wybudzanie się nad ranem i trudności z ponownym zaśnięciem, trudności z zasypianiem, „przytłaczające” poranki),
• przewlekłe zmęczenie,
• utratę energii życiowej, brak „chęci do życia”,
• utratę radości życia i odczuwania przyjemności,
• apatię, brak zainteresowania sobą i otoczeniem,
• spadek libido,
• irracjonalny lęk, natrętne myśli a nawet fobie,
• smutek,
• zaniżoną samoocenę,
• zmienność nastrojów, drażliwość.

Istnieją różne testy, które mogą stać się pomocne w ocenie objawów depresji. Jednym z nich jest test opracowany przez amerykańskiego psychiatrę prof. Aarona Becka. Składa się on z 21 pytań dotyczących samopoczucia. Przy każdym pytaniu można wybrać jedną z czterech odpowiedzi a każda ma przypisaną wartość od 0 do 3 punktów.  W zależności od liczby uzyskanych punktów, można dowiedzieć się, czy dotyczy nas problem depresji i w jakim stopniu.

Zobacz test

Pamiętaj jednak, że wynik testu stanowi wskazówkę, nie diagnozę! Jeśli sugeruje występowanie objawów depresyjnych, koniecznie należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub psychiatry.

Podsumowanie

Jak widzisz, tarczyca jest organem, który wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Gdy nie działa ona prawidłowo to dostajemy z wewnątrz różne sygnały, które mają na celu powiedzieć nam, że coś jest nie tak. Jeśli więc widzisz u siebie niepokojące objawy, to nie zwlekaj i zbadaj się jak najszybciej, bo być może dzięki temu znacząco skrócisz czas powrotu do zdrowia i odzyskania świetnego samopoczucia.

 

[1] Ostrowska L. et al.: Diagnostyka Laboratoryjna. Warszawa 2018.

[2] Weetman A.P.:An update on the pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis. Journal of Endocrinological Investigation 2021.

[3] Ragusa F. et al.:Hashimotos’ thyroiditis: Epidemiology, pathogenesis, clinic and therapy.Best Practice & Research: Clinical Endocrinology & Metabolism 2019.

[4] Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2015

[5] Varim C. et al. Insulin resistance in the patients with euthyroid Hashimoto thyroiditis, Biomedical Research 2017

[6] Mazaheri T. at al. Insulin resistance in hypothyroid patients under Levothyroxine therapy: a comparison between those with and without thyroid autoimmunity, J Diabetes Metab Disord. 2014

[7] Zatwarnicki P. Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2014, 4, 3.

[8] ARC Rynek i Opinia Omnibus CAWI n=919 2018.

[9] Degner D., Meller J., Bleich S., et al. Affective disorders associated with autoimmune thyroiditis. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2001; 13(4): 532–533.

[10] Carta MG., Hardoy MC., Carpiniello B., et al. A case control study on psychiatric disorders in Hashimoto disease and Euthyroid Goitre: not only depressive but also anxiety disorders are associated with thyroid autoimmunity. Clin Pract Epidemiol Ment Health, 2005; 1: 23.

[11] Leyhe T., Hügle M., Gallwitz B., et al. Increased occurrence of severe episodes in elderly depressed patients with elevated anti-thyroid antibody levels. Int J Geriatr Psychiatry, 2009; 24(7): 779–781.